در شهر ییلاقی وزیبای تبریز ،بازاری سر پوشیده وبه غایت عظیم به چشم میخورد که محلی است برای دادوستد ومکانی است جذاب برای کسانی که دل داده تاریخ وآثار باستانی اند،گذشته ای که با حال وهوایی نو وجدید تلفیقی از دیرینگی را در کنار مدرنیته به نمایش گذاشته ،حجره هایی با اجناس قدیمی ومشاغل سنتی در کنار مغاز ه های شیک ولوکس امروزی دوش به دوش هم ایستاده اند تا نظر همه سلایق را برای خرید ومعامله تامین کنند ،اینجا بازار قیصریه است ،مکانی در خور تمجید وستایش کالبدی قدیمی وکهن با قلبی تپنده ودر جریان
دعوتتان میکنیم به بازاری که لقب بزرگترین مکان تجاری جهان را با عزت وافتخار به دوش می کشد تا برگ زرین دیگری باشد بر سینه کشور همیشه جاویدمان ،ایران
با ما همراه شوید
این بار به شهری قدم میگذاریم که تاریخی پر افتخار را در خود نگاهبانی میکند ،شهر ستارخان وباقر خان بزرگان انقلاب مشروطه در حوزه دلاوری وشهر شهریار بزرگ در عرصه ادب وقلم ،شهر خوش آب وهوایی که دارای فرهنگی غنی با مردمانی دلاور وزبان ولهجه دلنشین آذری است ،به شهر تبریز خوش آمدید ،این شهر با داشتن دیرینه ای پر افتخاروقرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، از دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده و وصف بازارهای آن در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهان‌گردان آمده‌است.اگر به کتب قدیمی اعم از سفرنامه یا رمانهای تاریخی مراجعه کنید ،خواهید دید،کمتر عابدی است که از راه ابریشم عبور کرده باشد واز تبریز ومردمانش در آن کتب نکته ای نقل نکرده باشد
"ابن بطوطه" سياح مشهور كه در سال ۷۳۱ه.ق. وارد تبريز شده مي‌گويد: «بازار تبريز يكي از بهترين بازارهايي بود كه من در همه شهرهاي دنيا ديده‌ام... من به بازار جواهريان رفتم، بس كه از انواع جواهرات ديدم چشمم خيره گشت». "تاورنيه" نيز در سال ۱۰۴۶ ه.ق. از بازار تبريز ديدن كرده و آن را ستوده است.
"شواليه شاردن "فرانسوي نيز تبريز را داراي عظیم ترین وبزرگترین بازارهاي آسيا دانسته و با اظهارتعجب وحیرت از گنبدهاي زيبا و طاق‌هاي ديدني این بازار تعریف کرده است و بازار هشت‌گوش و وسيع قيصريه را زيباترين بخش بازار تبريز دانسته است.
"حمدالله مستوفی" مورخ و جغرافی‌دان معروف قرن هشتم، ضمن تعریف خوبی و فراوانی وبرکت غلات و میوه‌های تبریز و اشاره به امتیازات این نقطه از کشور پهناورمان ، به وصف انواع مخصوص گلابی، سیب، زردآلو و انگور آن نموده ومردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و داد و ستد معرفی كرده و یادآور شده که در آن دیار انسان غنی بسیار است.»
بازار تبريز كه به عنوان يكي از شاهکارهای معماری ایرانی شناخته مي‌شود، در سال ۱۱۹۳ ه.ق. بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی گشت.
بازار تبریز هم اکنون به طول یک کیلومتر بزرگترین وبا ابهت ترین مجموعه سرپوشیده دنیاست كه در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است.
طاق‌ها و گنبدهای گچ‌بري شده و مزين به نقش و نگار بلند آن، سازه‌های آجری به هم پیوسته، نحوه چیدمان دكان‌ها، تعداد زیاد تیمچه‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا‌های بازرگانی قرار گرفته‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی که مخصوص کشورهای شرق خاور میانه است را به خوبی نشان می دهد.
بزرگترین گنبد این بازار، گنبد تیمچه مظفریه است و از مهم ترين تيمچه‌هاي فعلي بازار تبريز مي‌توان به: تيمچه امير ، تيمچه مظفريه ، تيمچه شيخ کاظم ، تيمچه گرجيلر ، تيمچه حاج صفر علي ، تيمچه ميرزا شفيع ، تيمچه حاج رحيم ، تيمچه حاج مير ابوالحسن و... اشاره كرد.
در همه این بازارها، تیمچه‌ها، سرای‌ها و چهارسوهایی هست که مغازه‌های آن‌ها مرکز کلی فروشی کالاهای مختلف از داخل و خارج ایران است."
بازرسان يونسكو براى تهیه کردن مقدمات ثبت بازار تبريز در آثار جهانى از اين بازار بازدید كرده‌اند.
به گفته این محققان، هم اكنون پرونده بازار تبريز در سازمان ميراث فرهنگى، صنايع دستى و گردشگرى در حال بررسى است و در صورت تكميل مراحل قانونى، اصلى‌ترين گزينه ايران به منظور ثبت در فهرست آثار جهانى براى سال آينده ميلادى خواهد بود.
تجار وبازرگانان تبريزی در طول ۱۰ سال گذشته بيش از ۹۰ درصد بافت فرسوده اين اثر تاريخى را مرمت كرده و در اين مدت هزينه زیادی را صرف بازسازی وترمیم این اثر باستانی کرده اند
اين بازار منحصر به فرد با وجود گذشت صدها سال اهميت تجارى خود را از دست نداده، به طورى كه هم اكنون ۸۰ درصد تجارت اقتصادى منطقه در اين بازار معامله می گردد
زمان ساخت و پيشينه تاريخى بازار تبريز چندان مشخص نیست چرا كه به دليل وقوع ۱۱ زلزله مخرب در تاريخ تبريز، اين مجموعه بارها تخريب و از سوى مردم و حاكمان محلى بازسازى شده است. اما اسناد تاريخى نشان مى دهد معمارى بازار كنونى تبريز مربوط به اواخر دوره زنديه و اوايل سلسله قاجار است. در واقع به دنبال وقوع آخرين زلزله مخرب در تبريز به سال ۱۱۹۳ ه.ق. اين بازار براى چندمين بار در طول تاريخ بازسازى شده و بر راسته‌ها و تيمچه‌هاى آن افزوده شده است
آنچه که این بازار را در زمره یکی از آثار تاریخی تبریز قرار داده و شایسته ثبت در فهرست میراث جهانی ساخته، نه تنها بزرگی وعظمت آن، بلکه تنوع شغلهایی است که در آن مشاهده میکنید و رونق وآبادانی فرهنگی نیز از اجزای قابل ذکر آن است. از این نگاه می توان این بازار را جزو پر رونق‌ترین ویکی از مراکز خرید وفروش بسیار معتبر در این شهر ودر میان بازارهای ایران نامید که ارزش اجتماعی وتاریخی کم نظیری دارد.
در این سفر نامه کوتاه قصد داریم یکی از زیباترین و بزرگترین بازارهای ایران را برای شما توصیف کنیم که قدما فرموده اند :"وصف العیش،نصف العیش"وحتی با توضیحات وویژگی های بازار تبریز نیز می توان چشمها را بست وخود را در میان آن بازار تصور کرد ولذت برد،این مکان محلی برای دادوستد بوده وهست ودر عین حال کامل‌ترین سازمان اجتماعی را میان بازارهای ایران داراست و به دلیل برخورداری از امتیازات کم نظیر در سال‌های اخیر، توانسته امتیازات خود را به بهترین وجه برای جهانیان عرضه کندودر فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو جایگاه خود را تثبیت کند، در سال ۱۳۹۲، به دلیل مرمت و بازسازی موفقیت‌آمیزنیز این مکان تاریخی توانست جایزه‌ی بزرگ معماری بنیاد آقا خان را از آن خود بنماید
این بازار با ویژگی‌های معماری، وجود راسته‌ها، سراها و تیمچه‌های فراوان یکی از بزرگترین وزیباترین بازارهای ایران است. البته وسعت وبزرگی این مکان نباید تعجب ما را برانگیزاند؛ چرا که تبریز سرزمین وسیع ترین بناهای تاریخی واثر گذار بوده است. : آرامگاه غازان خان -حاکم ایلخانی- که بزرگترین قبه (گنبد) سراسر جهان اسلام تا آن عصر را با افتخار با خود یدک میکشیده ومورد دیگر مسجد علیشاه که یکی از بزرگترین بناهای عصر ایلخانی به شمار می رفته و پس از مسجد دمشق، عظیم ترین مسجد در تمام سرزمین های اسلامی بوده است.
بازار تبریز به عنوان یک بلوک شهری و کامل‌ترین سازمان اجتماعی در بین بازارهای ایران در بافت تاریخی شهر تبریز قرار گرفته و کهن‌ترین و مهم‌ترین اصل این معماری است.
شهر خوش آب وهوا وزیبای تبریز به سبب موقعیت جغرافیایی‌اش که بر سر راه‌های غرب به شرق و شمال به جنوب قرار داشت، یکی از مراکز مهم ارتباطی و اقتصادی ایران در زمانهای متفاوت بوده است. از این رو در دورانهای مختلف سلاطین، امرا و حاکمان سعی کرده اند در این شهر بازارهایی را احداث کنند تا به رونق تجارت در این مکان کمک نمایند. که البته از این تلاشهای به ثمر رسیده توسط آنان می توان به بازار غازان، بازار ربع رشیدی و بازار قیصریه که از نمونه های موفق این تفکر است نام برد، ساخت دو بازار اولی به عصر ایلخانی برمی گرددو بازار سومی به فرمان اوزون حسن و در حدود سال ۸۵۰ ه ق. احداث گردیده است . واما در میان این مراکز خرید وفروش ،بازار قیصریه را می توان زیباترین ،عظیم ترین وپر ابهت ترین بازار شهر تبریز دانست که از آن زمان تاکنون، مرکز معامله‌ی کالاهای گران بها و جواهرات وسنگهای قیمتی بوده است.
بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته‌ی سرپوشیده‌ی (شمالی- جنوبی) و (شرقی- غربی )تشکیل شده است. راسته‌های اصلی توسط راسته های فرعی و کوتاه‌تر به هم اتصال می‌یابند؛ به طوریکه با این نقشه کشی ومعماری بیش از ۲۰ راسته در این بازار بوجود آمده و همچنین در آن فضاهایی میان راسته‌های اصلی و فرعی احداث شده که در آن ۳۵ سرا، ۲۵ تیمچه، ۱۱ دالان و حدود ۵۵۰۰ حجره قرارگرفته است. البته به این نکته هم باید توجه داشت که حدود چهل صنف متنوع سنتی وغیر سنتی درون این بازار به فعالیت اشتغال دارند وهر کدام پیشینه ای خاص را بخصوص در مشاغل سنتی دنبال می کنند. به غیر از عملکرد اقتصادی، فضاهایی نیز با کاربری های دیگر در این مکان قابل مشاهده است. به عنوان مثال به جز مسجد جامع، نوزده مسجد دیگر و نه مدرسه‌ی دینی در داخل این بازار وجود دارد. عرض بازارها بین چهار تا پنج متر و بلندی آن‌ها پنج تا شش متر است که در مقایسه با سقف بازارهای نواحی مرکزی و گرمسیر بسیار کوتاه‌تر است.
در آخر این مطلب باید گفت که این سازه‌ی آجری بی‌همتا، بزرگترین بازار سرپوشیده‌ی جهان و زیباترین و یکپارچه‌ترین بازار ایران به شمار می‌رود.که با داستانهای دلنشین پدر بزرگ ها وقصه های روح نواز مادر بزرگها ادغام شده است ودر بسیاری از قصص گوناگون که از زبان بزرگترها شنیده میشود رد پایی از این بازار زیبا به چشم میخورد تا کودکان با دیدن این محل ملموس تر بتوانند حکایات وپندهای خفته در آن را به یاد بسپارند